TERAPIA AKCEPTACJI I ZAANGAŻOWANIA (ACT) jest nakierowana na odkrywanie i uczenie się jak żyć w sposób zgodny z osobistymi wartościami przy jednoczesnym rozwijaniu elastyczności psychologicznej i uważności. Twórcą tego podejścia jest Steven C. Hayes.
HISTORIA ACT
Przez dziesięciolecia naukowcy zajmujący się psychologią pracowali nad stworzeniem opartych na nauce, ograniczonych w czasie interwencji skierowanych do osób doświadczających problemów związanych z obszarem psychiki. Mimo, że w wielu przypadkach praca terapeutyczna przynosiła ulgę i pozwalała osiągnąć lepsze samopoczucie, często trudno było osiągnąć efekt długotrwałej poprawy. Ostatnio opracowano nowe rodzaje terapii, w tym ACT, w nadziei na zwiększenie długoterminowego sukcesu w leczeniu zaburzeń i chorób psychicznych.
ACT opiera się na teorii ram relacyjnych (RFT), szkole badań skupiającej się na języku i poznaniu. RFT sugeruje, że racjonalne umiejętności wykorzystywane przez ludzki umysł do rozwiązywania problemów, mogą być nieskuteczne w pomaganiu ludziom w łagodzeniu bólu psychicznego. Terapia ACT została zbudowana wokół założenia, że pewien jego poziom jest niejako wpisany w ludzką egzystencję, a klucz do zdrowego i pełnego życia leży w sposobie w jaki o nim myślimy. Terapia ACT proponuje narzędzia, dzięki którym możemy się tego nauczyć.
Począwszy od końca lat 90. opracowano wiele obszernych podręczników terapeutycznych, aby nakreślić sposoby stosowania ACT. Leczenie za pomocą opisanych w nich metod zostało zbadane empirycznie wskazując obszary, w których ACT sprawdza się najlepiej. Są to: lęk, depresja, nadużywanie substancji, psychozy, przewlekły ból, zaburzenia odżywiania.
ZROZUMIENIE TEORII ACT
Teoria ACT nie definiuje niepożądanych doświadczeń emocjonalnych jako objawów lub problemów. Zamiast tego stara się zwrócić uwagę na tendencję osób szukających pomocy terapeutycznej do postrzegania siebie jako kogoś uszkodzonego lub wadliwego – co stoi na przeszkodzie w uświadomieniu sobie pełni, witalności życia i czerpania z niego radości. Ta pełnia obejmuje szerokie spektrum ludzkich doświadczeń, w tym ból nieuchronnie towarzyszący trudnym sytuacjom.
Akceptacja pojawiających się myśli i emocji, bez oceny lub próby ich zmiany, jest umiejętnością rozwijaną podczas ćwiczeń uważności w trakcie i poza sesjami. ACT nie próbuje bezpośrednio zmieniać lub zatrzymywać niechcianych myśli lub uczuć (jak robi to terapia poznawczo-behawioralna), ale zamiast tego zachęca ludzi do rozwijania nowej współczującej relacji z tymi doświadczeniami. Ta zmiana może prowadzić do uwolnienia się od wysiłku kontrolowania doświadczeń i pomóc otworzyć się na działania zgodne z własnymi wartościami i zdefiniowanymi w oparciu o nie celami, które również są kluczowymi komponentami ACT.
SZEŚĆ PODSTAWOWYCH PROCESÓW ACT. MODEL ELASTYCZNOŚCI PSYCHOLOGICZNEJ – HEXAFLEX
Elastyczność psychologiczna, główny cel ACT, rozwija się zwykle w oparciu o kilka podstawowych procesów:
- Bycie w teraźniejszości: umiejętność pełnego zaangażowania się w wydarzenia chwili obecnej „tu i teraz”
- Dyfuzja: umiejętność ignorowania/ monitorowania swoich myśli, tak żeby reagować adekwatnie.
- Akceptacja: otwarcie dla doświadczania bolesnych uczuć.
Dopuszczasz ich obecność, ale nie pozwalasz, żeby cię przygnębiały. Dajesz przestrzeń na ich przeżycie. - Obserwujący umysł: który jest zdolny do świadomego myślenie, czucia i zachowania w każdym momencie.
- Wartości: to co jest dla Ciebie najważniejsze.
- Działanie: podejmowanie działań w zgodzie z własnymi wartościami realizacja tego co jest ważne dla Ciebie – nawet wtedy gdy jest trudne i niewygodne.
Te procesy zachodzą na siebie i są wzajemnie połączone. Wszystkie są wprowadzane
i rozwijane poprzez bezpośrednie doświadczanie angażujące osobę będącą w procesie terapii. Elastyczność psychologiczną można zdefiniować po prostu jako “zdolność do bycia obecnym, otwierania się i robienia tego, co ważne”.
UWAŻNOŚĆ I ACT
Uważność można opisać jako utrzymywanie kontaktu z chwilą obecną zamiast dryfowania na „automatycznym pilocie.” Uważność pozwala jednostce zidentyfikować się z jaźnią obserwującą, częścią, która jest świadoma, ale odrębna od jaźni myślącej. Techniki uważności często pomagają zwiększyć świadomość każdego z pięciu zmysłów, a także rozwinąć korzystny dystans do myśli i emocji – ACT nie próbuje bezpośrednio zmienić lub zatrzymać tych niechcianych, a zamiast tego zachęca do budowania nowych, opartych na współczuciu relacji z tymi doświadczeniami. Wyzwania związane z bolesnymi uczuciami, popędami lub sytuacjami są często najpierw redukowane, a następnie ostatecznie akceptowane. Akceptacja to możliwość zezwolenia na wewnętrzne i zewnętrzne doświadczenie zamiast wikłania się w strategie walki lub unikania. Jeśli ktoś pomyśli: “Jestem okropną osobą”, może zostać poproszony, aby zamiast tego powiedzieć: “Mam myśl, że jestem okropną osobą”. Takie podejście skutecznie oddziela osobę od procesu myślowego, co redukuje napięcie i dyskomfort.
Kiedy ludzie doświadczają bolesnych emocji, takich jak niepokój, mogą zostać poinstruowani, aby otworzyć się na nie, wdychać je lub stworzyć przestrzeń dla fizycznego uczucia niepokoju i pozwolić mu pozostać tam, tak jak jest, bez zaostrzania go lub minimalizowania.
KLASYFIKACJA WARTOŚCI I ACT
Identyfikacja wartości może pomóc ludziom w zdefiniowaniu tego, co dla nich najważniejsze i nakierować na podejmowanie skutecznych działań aby to osiągnąć. Terapeuta ma do dyspozycji wachlarz ćwiczeń wspierających proces docierania do tych wartości, które jak kompas, mogą kierować jednostkę ku celowym i skutecznym zachowaniom.
Odkrywanie bolesnych emocji lub przemyśleń może zakłócać zdolność do wybierania celowych i opartych na wartościach działań. Poprzez świadome uwolnienie się od tego wyzwania, ACT może pomóc ludziom żyć w sposób bardziej naturalny i satysfakcjonujący.
Opracowanie i tłumaczenie: Monika Jagniewska, Joanna Zapała