EMDR – Eye Movement Desensitization and Reprocessing (odwrażliwianie i ponowne przetwarzanie za pomocą ruchów gałek ocznych) jest opracowanym przez Francine Shapiro integracyjnym podejściem psychoterapeutycznym zalecanym szczególnie w przypadku trudności, które zostały zapoczątkowane przez wydarzenia traumatyczne, takie jak: przemoc fizyczna lub psychiczna, nadużycie seksualne, udział w wypadku czy katastrofie naturalnej. U podstaw metody leży odkrycie, że szybkie i powtarzające się ruchy gałek ocznych wpływają znacząco na obniżenie poziomu lęku u osoby, która przeżyła silny stres. Jako efekt swoich badań i obserwacji Francine Shapiro stworzyła metodę integrującą elementy istniejących i uznanych technik terapeutycznych z wykorzystywaniem bodźca zewnętrznego w postaci stymulacji bilateralnej – najczęściej jako bodziec jest wykorzystywany ruch gałek ocznych. Stymulacja dwustronna używana jest w tej metodzie w sposób, który na poziomie neurofizjologicznym, pobudza mózgowy system przetwarzania informacji do bardziej adaptacyjnego funkcjonowania.
BAZA TEORETYCZNA TERAPII EMDR
Model adaptacyjnego przetwarzania informacji (AIP) – teoretyczna struktura terapii EMDR – wyjaśnia, że niektóre wspomnienia związane z niepożądanymi zdarzeniami życiowymi, mogą pozostać w pamięci osoby w stanie niejako nieprzetworzonym ze względu na wysoki poziom emocjonalnego lub fizycznego bólu odczuwanego przez nią w czasie ich doświadczania. Przechowywane w pamięci zdarzenie może być powiązane z negatywnymi odczuciami fizycznymi i emocjonalnymi, które mogły mu towarzyszyć w czasie rzeczywistym, a nieprzetworzona pamięć może wpływać na sposób, w jaki dana osoba reaguje na wydarzenia teraźniejsze rozpoznawane przez nią jako podobne. Dzięki terapii EMDR te fragmentaryczne wspomnienia mogą zostać przetworzone ponownie tak, aby stały się bardziej spójne i mniej destrukcyjne dla funkcjonowania obciążonej nimi osoby.
EFEKTYWNOŚĆ EMDR
Badania pokazują, że za pomocą EMDR możliwe jest obniżenie wywołanego traumatycznym doświadczeniem niepokoju znacznie szybciej i skuteczniej niż przy zastosowaniu samej terapii konwersacyjnej. Podczas badań, już po sześciu 50-minutowych sesjach EMDR, symptomy charakterystyczne dla PTSD wyeliminowano u 100% osób, które doświadczyły pojedynczego traumatycznego zdarzenia i u 77%, które przeżyły ich wiele. Uważa się, że charakterystyczny dla tego podejścia brak konieczności konfrontowania się z ujawnianymi zwykle w terapii konwersacyjnej szczegółami bolesnych wspomnień nie prowadzi do ponownej traumatyzacji.
JAK WYGLĄDA TERAPIA
Chociaż EMDR został pierwotnie opracowany w celu leczenia stresu pourazowego, może być stosowany do pracy z obciążeniami wynikającymi z niekorzystnych doświadczeń życiowych lub negatywnych przekonań klienta. W początkowej fazie terapeuta ocenia na ile dany klient mógłby odnieść korzyść z terapii EMDR i przedstawia metodę. Klient dostaje informację, że dynamika sesji polega na oscylowaniu uwagą pomiędzy kontaktem z pojawiającymi się w świadomości treściami (nieprzetworzoną pamięcią) a skupianiem się na bodźcu zewnętrznym dostarczonym przez terapeutę. Do stymulacji terapeuta może użyć ruchu dłoni, stuknięcia lub innych dźwięków ( w Centrum Psychoterapii Integralnej używamy zestawy EMDR Kit). Po każdej sekwencji z zastosowaniem dwustronnego bodźca, w świadomości klienta mogą pojawić się nowe skojarzenia, wglądy, wspomnienia, odczucia fizyczne i emocje, o których krótko informuje on terapeutę wskazując jaki następny element został zidentyfikowany do przetwarzania. Przetwarzaniu podczas terapii EMDR mogą zostać poddane zarówno przeszłe zdarzenia, aktualne wyzwalacze jak i przyszłe potrzeby.
Osiem faz terapii EMDR:
- Wywiad : terapeuta i klient „przeglądają” wcześniejsze zdarzenia, aktualne obawy i przyszłe potrzeby oraz identyfikują elementy do przetwarzania. Jak również wspomnienia pozytywnych wydarzeń życiowych, sukcesów, wspierających związków, obrońców, przypadków kiedy klient poradził sobie z trudnymi sytuacjami. Ważna jest bezpieczna relacja i podkreślenie wspólnej pracy z klientem: “Klient jest kierowcą a terapeuta nawigatorem utrzymującym bezpieczeństwo klienta podczas podróży”.
- Przygotowanie: Aby przygotować się do radzenia sobie z odczuciami, które mogą wystąpić podczas fazy odczulania, klient wybiera w wyobraźni obraz bezpiecznego miejsca, którego przywołanie może zapewnić mu stabilizację i samokontrolę. Trudny materiał jest nieustannie wywoływany (przywoływany na myśl). Materiał ten jest przechowywany w mózgu jako izolowane wspomnienia, w zawiązku z czym nie może zajść proces uczenia się. W innej części mózgu przechowywane są adaptacyjne informacje konieczne do poradzenia sobie z nierozwiązanym, trudnym materiałem. Przetwarzanie prowadzi do połączenia adaptacyjnych informacji z trudnym materiałem. Sieci łączą się a nowe informacje “przychodzą na myśl” i trudny materiał jest “rozwiązany”.
- Ocena (wyłonienie targetu): Terapeuta bada, związane z wydarzeniami identyfikowanymi jako trudne i niepokojące, negatywne przekonania klienta dotyczące samego siebie – są one rejestrowane, oceniane i mierzone. Jako ich przeciwieństwo klient wybiera przekonanie pożądane, a terapeuta biorąc pod uwagę pojawiające się odczucia emocjonalne a także objawy fizyczne, sprawdza na ile prawdziwe jest ono dla klienta. Sfery negatywnych i pozytywnych treści poznawczych: ODPOWIEDZIALNOŚĆ (przeszłość) samoocena/ wadliwość/postawa obronna/ wina, BEZPIECZEŃSTWO/ PODATNOŚĆ NA ZRANIENIE (obecnie), KONTROLA/ WYBÓR (przyszłość).
- Desensytyzacja (odczulanie): Do ponownego przetworzenia wywołującego niepokój zdarzenia terapeuta wykorzystuje ruch gałek ocznych lub inny rodzaj dwustronnej (bilateralnej) stymulacji w sposób, który stymuluje mózgowy system przetwarzania informacji, tj. przetwarzania sieci pamięciowych traumy (mózg emocjonalny) i sieci z obszaru pamięci jawnej, świadomej (mózg poznawczy). Proces jest na bieżąco monitorowany i poddawany weryfikacji.
- Instalacja: W tej fazie celem dwustronnej stymulacji jest „instalacja” pozytywnego przekonania. Terapeuta będzie okresowo sprawdzał na ile prawdziwe jest ono dla klienta. Rozwijanie i instalowanie zasobów może stanowić dla klienta ważną umiejętność życiową, jakiej obecnie nie posiada.
- Skanowanie ciała: Utrzymywanie się symptomów fizycznego napięcia lub stresu może wskazywać, że zdarzenie nie zostało w pełni przetworzone, a stymulacja dwustronna powinna być kontynuowana. Klienci z traumą złożoną często cierpią z powodu wysokiego poziomu somatyzacji. Zachęca się klienta do bycia z bólem lub dyskomfortem w nieoceniający sposób. Powolne BLS zachęcają do powrotu do Okna Tolerancji Afektu.
- Zamknięcie: Faza ta następuje pod koniec każdej sesji, niezależnie od tego, czy pamięć została w pełni przetworzona. Pełna sekwencja terapii EMDR może zająć kilka spotkań jednak ważne jest osiągnięcie stabilizacji przed zakończeniem każdego z nich. Zamknięcie może obejmować prowadzoną wizualizację lub rozmowę na temat procesu.
- Ponowna ocena: Każda kolejna sesja rozpoczyna się od oceny skuteczności procesu przetwarzania oraz trafności ukierunkowania pozytywnego przekonania. Jeśli przetworzenie wybranych elementów nie zostało ukończone, sesja zostanie wznowiona za pomocą desensytyzacji (powrót do fazy 4)
EMDR został zaakceptowany jako skuteczna forma leczenia, między innymi przez Światową Organizację Zdrowia, Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne i Departament Obrony USA. Także w Polsce metoda ta cieszy się coraz większą akceptacją i popularnością, szczególnie wśród specjalistów zajmujących się terapią traumy.
Opracowanie i tłumaczenie: Monika Jagniewska, Joanna Zapała