Gestalt to jednocześnie forma psychoterapii, kierunek w psychologii oraz swoista filozofia życia. Jako kierunek w psychologii, Gestalt wywodzi się z psychoanalizy, choć jednocześnie stoi z nią w dość ostrej sprzeczności. Jako filozofia życia, wywodzi się z jednej strony z psychoanalizy, a z drugiej z egzystencjalizmu, fenomenologii i buddyzmu zen. Terapia Gestalt lokuje się w nurcie psychologii humanistycznej (zwanej także podejściem fenomenologiczno-egzystencjalnym w psychologii) obok takich koncepcji, jak terapia skoncentrowana na kliencie Rogersa i logoterapia Frankla. Według Gestalt istota ludzka nie jest sumą cech czy doświadczeń, lecz nierozerwalną całością (postacią – niem. gestalt) Jego twórca, Fritz Perls mawiał, że dwa największe powody ludzkiego cierpienia to porównanie się do innych i tzw., powinnizm’’ (odczuwanie ciągłego przymusu robienia czegoś i bycia niewystarczająco dobrym). Do najważniejszych i fundamentalnych zasad Gestalt, zwanych Dekalogiem Gestalt należą:
- Żyj teraz – zajmuj się teraźniejszością, a nie przeszłością czy przyszłością,
- Żyj tutaj – skoncentruj się na tym, co obecne, a nie na tym, czego nie ma,
- Akceptuj siebie takim jakim jesteś,
- Zobacz swoje środowisko takim jakie jest i nawiązuj kontakt ze środowiskiem, takim jakie ono jest, a nie takim jakie chciałbyś, żeby było,
- Bądź uczciwy wobec samego siebie,
- Wyrażaj siebie mówiąc czego chcesz, co myślisz, co czujesz. Nie manipuluj sobą i innymi poprzez racjonalizowanie, oczekiwania, osądy i zniekształcenia,
- Doświadczaj w pełni całej gamy emocji, tych przyjemnych i nieprzyjemnych,
- Weź odpowiedzialność za swoje myśli, uczucia i czyny,
- Nie akceptuj żadnych zewnętrznych żądań, które są sprzeczne z Tobą, Twoją wiedzą o sobie samym,
- Bądź gotów do eksperymentowania, by napotykać nowe sytuacje,
- Bądź otwarty na zmianę i rozwój.
Metoda psychoterapii Gestalt oparta jest na wielu założeniach tzw. teorii Gestalt. Zgodnie z nią, proces terapeutycznych zmian polega na pomaganiu pacjentowi w ponownym odkryciu mechanizmów, których używał do kontroli swojej świadomości, a poprzez to osiągnięcie stopnia integracji, który ułatwi własny rozwój.
Mechanizmy te nazywamy mechanizmami unikania kontaktu lub po prostu kontaktu i zakładamy, że pacjent wykształcił jej we własnej ochronie i w celu adaptacji do swojego środowiska, więc należy je szanować i uznać, jednak bywa, że z czasem stają się one coraz sztywniejsze, nasilone i zaburzają codzienne funkcjonowanie. Do tych mechanizmów należą m.in.:
-defleksja: unikanie zaangażowania energii, aby zakończyć jakąś sprawę, relację (inaczej zamknąć figurę). Osoba defleksyjna ma tendencję do robienia różnych rzeczy zamiast tej właściwej i licznych dygresji,
-retrofleksja: to skierowanie agresji przeciw sobie zamiast na zewnątrz, ku środowisku. Manifestuje się np. nadmiernym poczuciem winy, samookaleczaniem, objadaniem się, kuleniem się w sobie,
-konfluencja: to zlanie się z drugą osobą, tendencja do tracenia własnej tożsamości w kontakcie z drugim człowiekiem lub środowiskiem,
-egotyzm: to proces samoobserwacji i koncentracji na sobie, zapobiegający pełnemu zaangażowaniu się w jakiekolwiek doświadczenie lub całkowicie je blokujący, specyficzny dla okresu dorastania.
Podstawą w terapii Gestalt jest paradoksalna teoria zmiany Perlsa, która zakłada, że człowiek staje się tym, kim naprawdę jest, a nie tym, kim chciałby być. Prawdziwa zmiana jest akceptacją siebie, a przynajmniej akceptacja ta jest warunkiem dla osiągania zmian przez świadome podejmowanie decyzji. Zatem można powiedzieć, że w toku terapii pacjent staje się ,,bardziej sobą’’ i zaczyna dostrzegać i rozwijać swój prawdziwy ludzki potencjał, poznaje swoje mechanizmy unikania kontaktu dzięki czemu może być bardziej elastyczny oraz poszerza swoją świadomość.
Celem terapii Gestalt jest odblokowanie naturalnego procesu samoregulacji i przywrócenie jednostce poczucia odpowiedzialności za swoje życie. Terapia Gestalt sprawdzi się w pracy z każdą osobą i diagnozą (depresją, zaburzeniami osobowości, traumą, zaburzeniami lękowymi, zaburzeniami odżywiania, uzależnieniem), ponieważ jej podstawą obok przedstawionych powyżej zasad jest żywa i autentyczna relacja Terapeuta-Pacjent, która jest możliwa tylko przy całkowitym zaangażowaniu ze strony osoby, która przychodzi do gabinetu i jest czynnikiem leczącym. Terapeuci Gestalt pamiętają, że człowiek składa się z 5 biegunów: racjonalnego (głowa), uczuciowego (serce), fizycznego (ciało), społecznego i duchowego, oraz że jest integralną całością, dlatego mogą zaprosić pacjenta za jego zgodą do różnych ćwiczeń ruchowych i eksperymentów w bezpiecznej przestrzeni gabinetu. Gestalt podchodzi do funkcjonowania człowieka holistycznie integrując jego cielesność z umysłem.
MODLITWA GESTALT
“Ja to Ja, Ty to Ty.
Ja jestem odpowiedzialny za moje życie, Ty za Twoje.
Nie jestem na tym świecie, by spełniać Twoje oczekiwania.
ani Ty, by spełniać moje.
Jeśli nasze drogi się skrzyżują to wspaniale,
ale jeśli tak się nie stanie, to każdy z nas będzie kroczył swoją własną ścieżką.
Bo nie będę kochał mnie samego, jeśli zdradzę mnie samego dla ciebie,
ani nie pokocham cię, jeśli będziesz taki, jak ja chcę, a nie taki jaki naprawdę jesteś.
Ja to Ja, Ty to Ty”.
Fritz Perls
Opracowanie: Zofia Czerwińska