Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest krótkoterminową formą leczenia nakierowaną najczęściej na rozwiązywanie konkretnych problemów. CBT kładzie nacisk na związek między przekonaniami, myślami i uczuciami a zachowaniami, które im towarzyszą i pokazuje jak sposób postrzegania wpływa na wybór sposobu reagowania. Innymi słowy, to proces myślenia danej osoby kształtuje jej zachowania i działania, a także wpływa na emocjonalne samopoczucie.
Terapia poznawczo-behawioralna nie jest odrębną techniką terapeutyczną. Termin ten odnosi się do grupy terapii mających pewne metodologiczne podobieństwa. Zalicza się do niej terapie behawioralne, terapię racjonalno – emotywną, racjonalną terapię zachowania, terapię poznawczą oraz terapie tzw. III fali CBT np. dialektyczną terapię behawioralną, terapię akceptacji i zaangażowania, terapia poznawcza oparta na uważności.
JAK DZIAŁA KOGNITYWNA TERAPIA BEHAWIORALNA
Terapia poznawczo-behawioralna opiera się na przekonaniu, że sposób w jaki dana osoba postrzega zdarzenia, determinuje jej działania. Na przykład osoba lękowa wierząc, że „wszystko pójdzie źle” może dostrzegać tylko negatywne aspekty sytuacji lub procesu i jednocześnie blokować lub unikać myśli lub działań, które mogłyby obalić system negatywnych założeń, którym się posługuje. Z kolei zdarzenia zdające się potwierdzać negatywne przekonania prowadzą do nasilania lęku, co może prowadzić do zagrożenia uwięzieniem w błędnym cyklu niepokoju.
Terapeuci poznawczo-behawioralni uważają, że pracując nad tym w jaki sposób myślimy, wpływamy bezpośrednio na nasze emocje i zachowania. Proces ten nazywa się restrukturyzacją poznawczą.
Aron T. Beck – psychiatra powszechnie uważany za ojca terapii poznawczej – uważał, że wzór myślenia danej osoby zostaje ukształtowany w dzieciństwie w procesie wychowania i socjalizacji. Wzór zawierający błędy poznawcze prowadzić może do powstania depresogennych lub dysfunkcyjnych założeń.
Do typowych błędów poznawczych i związanych z nimi dysfunkcyjnych założeń należą m.in.:
- Odniesienia do siebie: „Ludzie zawsze zwracają na mnie uwagę, zwłaszcza gdy zawodzę”.
- Selektywna abstrakcja: „Tylko moje porażki mają znaczenie”.
- Nadmierna generalizacja: „Jeśli coś jest prawdziwe w jednym kontekście, to jest prawdziwe w każdym innym”.
- Nadmierna odpowiedzialność: „ Jestem odpowiedzialny za każdą porażkę i każdą złą rzecz, która się dzieje”.
- Dychotomiczne myślenie: widzenie świata w skrajnościach, istnieje tylko czarne lub białe – bez odcieni szarości.
Proces poznawczo-behawioralny opiera się na reedukacji – klienci w terapii uczą się rozpoznawania negatywnych, dysfunkcyjnych wzorców zachowania i zastępowania ich reakcjami bardziej adekwatnymi. CBT pomaga zobaczyć przytłaczające problemy jako złożone z małych, łatwych do zarządzania części. Terapeuci zachęcają klientów do ustalania i osiągania celów krótkoterminowych, a także wspierają stopniowe dostosowywanie sposobu myślenia, odczuwania i reakcji danej osoby tak, aby jej postawy i zachowania prowadziły do rozwiązywania problemów w sposób adaptacyjny.
TECHNIKI CBT
Sesje terapeutyczne CBT są ustrukturyzowane – terapeuta i osoba leczona podczas każdej sesji wybierają konkretne cele. Czas spędzony na terapii jest produktywny. Terapeuta pomaga klientowi zrozumieć problemy i wskazuje narzędzia, które mogą posłużyć do wprowadzania pożądanych zmian, nie mówi jednak jakie decyzje podjąć.
Techniki CBT opierają się na wielu różnych narzędziach terapeutycznych pomagających klientom ocenić ich emocjonalne wzorce i stany:
- Wywiad
- Nieadaptacyjne przekonania
- Uważność
- Relaks
- Eksperymenty behawioralne i mentalne, nakierowane na odkrywanie emocjonalnych i behawioralnych wzorców
Klient ustala z terapeutą sposób pracy także w okresach pomiędzy sesjami. Takie zadanie domowe może obejmować ćwiczenia praktyczne, eksperymenty, czytanie lub pisanie. Praca domowa jest wykonywana poza zaplanowanym czasem terapii i pomaga wzmocnić jej skuteczność. Samodzielna praca klienta jest kluczowym aspektem wielu planów leczenia CBT. Nawyki utrwalane w czasie trwania terapii dają szansę na kontynuację pracy także po jej zakończeniu.
Terapia poznawczo-behawioralna jest terapią krótkoterminową. Klienci uczą się nowych umiejętności radzenia sobie z problemami i rozwijają bardziej racjonalne przekonania i zachowania, co ma bezpośredni wpływ na jakość ich życia.
Zastosowanie CBT
Uważa się, że szczególną korzyść z terapii poznawczo-behawioralnej mogą odnieść osoby z jasno określonymi i specyficznymi problemami behawioralnymi i emocjonalnymi. CBT jest szczególnie skuteczna w pracy z takimi zaburzeniami jak:
- Depresja
- Niepokój
- Zaburzenia nastroju
- Stres pourazowy (PTSD)
- Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne
- Zespół chronicznego zmęczenia (CFS)
- Zespół jelita drażliwego (IBS)
- Uzależnienia
- Fobie
- Zaburzenia odżywiania
- Chroniczny ból
- Nieregularne wzorce snu
- Zaburzenia seksualne
- Zarządzanie gniewem
Niezależnie od skali zgłaszanego problemu największe korzyści z terapii CBT (podobnie jak w przypadku innych podejść) odnoszą osoby w pełni angażujące się w jej proces.
HISTORIA POZNAWCZEJ TERAPII BEHAWIOralnej
Założenia podejścia racjonalnego zostały po raz pierwszy przedstawione na konwencie American Psychological Association w roku 1955 przez, wywodzącego się z nurtu psychoanalitycznego, Alberta Ellisa. Ellis, choć zgadzał się z Freudem, że irracjonalne siły mogą mieć znaczący wpływ na ludzkie myśli i zachowania, to zakwestionował twierdzenie, że wszystkie one mają źródło w nieświadomych konfliktach zakorzenionych we wczesnym dzieciństwie. W praktyce psychoanalitycznej spotkał wielu pacjentów, którzy, mimo zrozumienia swoich doświadczeń z dzieciństwa i wglądu w nieświadome procesy, nie osiągali znaczącej poprawy. Niezadowolenie z braku wydajności i skuteczności, bazującej na zachęcaniu klientów do niezahamowanego wypowiadania swobodnych myśli i skojarzeń, psychoanalizy, sprowokowało Ellisa do stworzenia podejścia promującego bardziej aktywną postawę. Postanowił on oprzeć swoją pracę na zachęcaniu klientów do kwestionowania racjonalności myśli i przekonań, które nie prowadzą do przyjmowania korzystnych postaw i wyborów życiowych, a co więcej wiążą się z powstawaniem emocjonalnego bólu.
10 lat później Aaron Beck rozwijał własne podejście terapeutyczne. Podobnie jak Ellis, Beck był adeptem podejścia psychoanalitycznego, który zakwestionował jego założenia. Na podstawie swoich odkryć sformułował teorię poznawczą opartą na analizie i testowaniu nieadaptacyjnych przekonań klientów. Terapia poznawcza zwróciła uwagę świata. Zapoczątkowało to intensywne prace badawcze, które potwierdziły jej skuteczność. Podejście to obejmuje także elementy behawioralne i z tego powodu jest powszechnie znane jako terapia poznawczo-behawioralna.
Oprócz Ellisa i Becka, do rozwoju i globalnego uznania CBT przyczynili się także: Maxie C. Maultsby, Michael Mahoney, Donald Meichenbaum, David Burns, Marsha Linehan, Arthur Freeman, Judith S. Beck i inni.
OBAWY I OGRANICZENIA CBT
Osoby korzystające z terapii CBT są przez terapeutów zachęcane do osobistej pracy i pełnego zaangażowania także pomiędzy sesjami, bo takie podejście daję szansę na najlepsze rezultaty – wprowadzenie i utrwalenie pożądanych zmian.
Uważa się, że CBT nie przynosi oczekiwanych rezultatów w terapii osób, które mają mgliste poczucie nieszczęścia – bez jasno określonych objawów, a także w przypadku głębokich emocjonalnych urazów. Osoby z długotrwałymi problemami zdrowotnymi, takimi jak zespół jelita drażliwego lub zespół przewlekłego zmęczenia odnoszą zwykle korzyści z terapii CBT na poziomie radzenia sobie z objawami choroby i podnoszenia komfortu życia.
Opracowanie i tłumaczenie: Monika Jagniewska, Joanna Zapała